Bhartruhari's Satakas-3

सुभाषितत्रिशती-३

व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसौ रोद्धुं समुज्जृम्भते

भेत्तुं वज्रमणिं शिरीषकुसुमप्रान्तेन सन्नह्यति ।

माधुर्यं मधुबिन्दुना रचयितुं क्षाराम्बुधेरीहते

मूर्खान्यः प्रतिनेतुमिच्छति बलात् सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः ॥ नी-५ ॥

अ: यः मूर्खान् सुधा-स्यन्दिभिः सूक्तैः बलात् प्रतिनेतुम् इच्छति, (सः) असौ व्यालं बाल-मृणाल-तन्तुभिः रोद्धुं समुज्जृम्भते,  वज्र-मणिं शिरीष-कुसुम-प्रान्तेन भेत्तुं सन्नह्यति, क्षार-अम्बुधेः माधुर्यं मधु-बिन्दुना रचयितुम् ईहते ।

 One who wants to change stupid persons forcefully through ambrosia-exuding good sayings is attempting to obstruct a serpent through tender threads of lotus stalk,is trying to break a diamond with the ends of a shirisha flower,wishes to sweeten the salty ocean with a drop of honey.

स्वायत्तमेकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञतायाः ।

विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणं मौनमपण्डितानाम्   ॥ नी-६ ॥

अ: मौनम् अपण्डितानाम् स्वायत्तं एकान्तहितं विधात्रा विनिर्मितं अज्ञतायाः छादनं विशेषतः सर्वविदां समाजे विभूषणम् ।

For those who are not scholars, observing silence is an extremely comfortable covering under one’s own control created by the creator and it is an adornment for them especially in the society of erudite scholars.

वक्त्रं चन्द्रविकासि पङ्कजपरीहासक्षमे लोचने

वर्णः स्वर्णमपाकरिष्णुरलिनीजिष्णुः कचानां चयः ।

वक्षोजाविभकुम्भविभ्रमहरौ गुर्वी नितम्बस्थली

वाचां हारि च मार्दवं युवतिषु स्वाभाविकं मण्डनम् ॥ शृ-५ ॥

अ: चन्द्रविकासि वक्त्रम्, पङ्कज-परीहास-क्षमे लोचने, स्वर्णम् अपाकरिष्णुः वर्णः, अलिनी-जिष्णुः कचानां चयः, इभ-कुम्भ-विभ्रम-हरौ वक्षोजौ, गुर्वी नितम्ब-स्थली, वाचां हारि मार्दवम् युवतिषु स्वाभाविकं मण्डनम् ।

A face steadily broadening like moon, eyes which can put lotuses to shame, colour which outshines that of Gold, lock of hair which wins over (swarm of) female bees (in colour), bosoms which steal the grace of elephant’s frontal prominences, heavy hips and enticing sweetness in speech; these are natural adornments for young women.

स्मितं किञ्चिन्मुग्धं सरलतरलो दृष्टिविभवः

परिस्पन्दो वाचामभिनवविलासोक्तिसरसः ।

गतानामारम्भः किसलयितलीलापरिकरः

स्पृशन्त्यास्तारुण्यं किमिव नहि रम्यं मृगदृशः ॥ शृ-६ ॥

अ: किञ्चित् मुग्धं स्मितम्,  सरल-तरलः दृष्टि-विभवः, अभिनव-विलास-उक्ति-सरसः वाचाम् परिस्पन्दः, गतानाम् आरम्भः, किसलयित-लीला-परिकरः, तारुण्यं स्पृशन्त्याःमृग-दृशः किम् इव न हि रम्यम् ।

A smile that is somewhat innocent, beauty of candidly unsteady eyes, diction in speech embellished with fresh playful words, gait in walking, abundantly sprouting elegance, what is not charming in a doe-eyed girl entering youth?

अमीषां प्राणानां तुलितबिसिनीपत्रपयसां

कृते किं नास्माभिर्विगलितविवेकैर्व्यवसितम् ।

यदाढ्यानामग्रे द्रविणमदनिःसंज्ञमनसां

कृतं मानव्रीडैर्निजगुणकथापातकमपि ॥ वै-५ ॥

अ: तुलित-बिसिनी-पत्र-पयसां अमीषां प्राणानां कृते विगलित-विवेकैः अस्माभिः किं न व्यवसितम्? यत् द्रविण-मद-निःसंज्ञ-मनसां आढ्यानाम् अग्रे मानव्रीडैः निज-गुण-कथा-पातकम् अपि कृतम् ।

We shamelessly committed the crime of narrating our own virtues before the rich whose minds are insensitive due to the arrogance of money. What is it that we, deprived of discrimination, did not do for the sake of our lives which are like water on the lotus leaf?

क्षान्तं न क्षमया गृहोचितसुखं त्यक्तं न सन्तोषतः

सोढा दुःसहशीतवाततपनक्लेशा न तप्तं तपः ।

ध्यातं वित्तमहर्निशं नियमितप्राणैर्न शम्भोः पदं

तत्तत्कर्मकृतं यदेव मुनिभिस्तैस्तैः फलैर्वञ्चिताः ॥ वै-६ ॥  

 अ: क्षान्तं, (तु) न क्षमया; गृह-उचित-सुखं त्यक्तं, (तु) न सन्तोषतः; दुःसह-शीत-वात-तपन-क्लेशाः सोढाः (तु) तपः न तप्तम्; नियमित-प्राणैः अहः-निशम् वित्तं ध्यातं,न (तु) शम्भोः पदम्; यत् एव मुनिभिः कॄतं तत् तत् कर्म कृतम्, (तु) तैः तैः फलैः वञ्चिताः।

We tolerated but not with a sense of forgiving; we left homely comforts but not with joy; we endured the distress caused by unbearable cold, wind and heat, but we did not do penance; controlling our breath we thought of money day and night, but we did not think of Shiva’s abode; What sages did we also did, but we were denied the fruits (that they got). 

- - - -  

Bhartruhari's Satakas-2

सुभाषितत्रिशती-२

प्रसह्य मणिमुद्धरेन्मकरवक्त्रदंष्ट्रान्तरात्

समुद्रमपि सन्तरेत्प्रचलदूर्मिमालाकुलम् ।

भुजङ्गमपि कोपितं शिरसि पुष्पवद्धारयेत्

न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत् ॥ नी-३ ॥

अ: मकर-वक्त्र-दंष्ट्र-अन्तरात् मणिं प्रसह्य उद्धरेत् । प्रचलत्-ऊर्मि-माला-आकुलं समुद्रम् अपि सन्तरेत् । कोपितं भुजङ्गम् अपि शिरसि पुष्पवत् धारयेत् । प्रति-निविष्ट-मूर्ख-जन-चित्तम् न तु आराधयेत् ।

One could pull out a gem from the jaws of a shark; one could cross the ocean agitated by moving series of  waves; one could sport  on one’s head an angry serpent as if it is a flower; but one should not try to please the mind of an obdurate fool.  

भ्रूचातुर्यात् कुञ्चिताक्षाः कटाक्षाः

स्निग्धा वाचो लज्जितान्ताश्च हासाः ।

लीलामन्दं प्रस्थितं च स्थितं च

स्त्रीणामेतद्भूषणं चायुधं च ॥ शृ-३ ॥

अ: भ्रू-चातुर्यात् कुञ्चित-अक्षाः कटाक्षाः, स्निग्धाः वाचः,लज्जित-अन्ताः हासाः च, लीला-मन्दं प्रस्थितं स्थितं च स्त्रीणाम् एतत् (सर्वं) भूषणम् आयुधं च ।

Sideway glances due to the dexterity of the eye-brows, friendly talk, smiles ending with bashfulness, playful languidness in movement and posture, all this is both embellishment and weapon for ladies.

क्वचित्सभ्रूभङ्गैः क्वचिदपि च लज्जापरिगतैः

क्वचिद्भूरित्रस्तैः क्वचिदपि च लीलाविलसितैः ।

कुमारीणामेतैर्मदनसुभगैर्नेत्रवलितैः

स्फुरन्नीलाब्जानां प्रकरपरिकीर्णा इव दिशः ॥ शृ-४ ॥

अ: क्वचित् स-भ्रू-भङ्गैः, क्वचित् अपि लज्जा-परिगतैः, क्वचित् भूरि-त्रस्तैः, क्वचित् अपि लीला-विलसितैः एतैः कुमारीणां मदन-सुभगैः नेत्र-वलितैः दिशः स्फुरत्-नील-अब्जानां प्रकर-परिकीर्णा इव (भान्ति) ।

With the young ladies casting their passionately lovely glances sometimes accompanied by the knitting of the eye brows, sometimes filled with bashfulness, sometimes full of fear and sometimes playfully it looks as if heaps of shining blue lotuses are scattered in all directions.

उत्खातं निधिशङ्कया क्षितितलं ध्माता गिरेर्धातवो

निस्तीर्णः सरितां पतिर्नृपतयो यत्नेन सन्तोषिताः ।

मन्त्राराधनतत्परेण मनसा नीताः श्मशाने निशाः

प्राप्तः काणवराटकोऽपि न मया तृष्णे सकामा भव ॥ वै-३ ॥

अ: निधि-शङ्कया क्षिति-तलम् उत्खातम् । गिरेः धातवः ध्माताः । सरितां पतिः निस्तीर्णः । नृपतयः यत्नेन सन्तोषियाः । निशाः श्मशाने मन्त्र-आराधन-तत्परेण मनसा नीताः । मया काण-वराटकः अपि न प्राप्तः । (हे) तृष्णे, सकामा भव ।

With the hope of a treasure ground was dug up; oars of mountains were blown (in a smelter); ocean was crossed over; kings were appeased with effort; nights were spent in cemeteries with mind concentrating on the chant; not even a perforated cowrie was got by me; dear greed, be  satisfied.

खलालापाः सोढाः कथमपि तदाराधनपरैः

निगृह्यान्तर्बाष्पं हसितमपि शून्येन  मनसा ।

कृतो वित्तस्तम्भप्रतिहतधियामञ्जलिरपि

त्वमाशे मोघाशे किमपरमतो नर्तयसि माम् ॥ वै-४ ॥

अ: तत्-आराधन-परैः (कॄताः) खल-आलापाः  कथम् अपि सोढाः । अन्तर्-बाष्पं निगृह्य शून्येन मनसा हसितम् अपि । वित्त-स्तम्भ-प्रतिहत-धियाम् अञ्जलिः अपि कृतः ।

(हे) मॊघ-आशे आशे , अतः किम् अपरं मां नर्तयसि?

I somehow tolerated wicked talk by those who indulge in it; I feigned laughter suppressing the tears; I even bowed to those whose mental faculty was stupefied by wealth; dear greed with unfulfilled desires, how much more do you make me dance (to your tunes)?

- - - - 

Bhartruhari's Satakas-1

सुभाषितत्रिशती-१

Bhartruhari’s three Sataka’s (Sataka being a poetic work of one hundred verses) namely, NeetiSataka ,SrungaraSataka and VairagyaSataka (dealing with good conduct, romance and renunciation respectively),  are well known. The work is available in several editions and in several languages. There are several commentaries in several languages.

Although the work may be known to a large number of people, it is quite possible that many, like me, might not have studied all the three Sataka’s in their entirety. Here is an attempt to study the work.

Not much is known about Bhartruhari although there are legends associated with his name.   It is said that he was a king and that he was the brother of Vikramaditya. It is also said that he became an ascetic.

A Bhartruhari has written a grammatical treatise, Vakyapadiya and I’tsing, the Chinese traveller of 7^th century AD mentions of grammarian Bhartruhari’s death having occurred some years earlier to his writing. If it is assumed that the same Bhartruhari wrote the three Satakas, one can say that the poet lived in 7^th century AD. It is believed that Bhartruhari who wrote Vakyapadiya was a Buddhist, but our poet seems to be a Saivite. Bhoja who lived  in 11^th century quotes a verse from the Satakas of Bhartruhari in his Sarasvatikanthabharana. Bhartruhari was therefore earlier to Bhoja.. Some scholars identify him to be Bhatti the author of Bhattikavya, who lived before Bhoja.

In what follows each posting will carry a few verses in order from each of the three Satakas with text and prose order in Sanskrit and an English translation which attempts to be as close to the original as possible. This method of studying all the three almost parallelly and not serially may reduce the possibility of an overdose of any sentiment!  I shall follow the text given in “Subhashita-triSati” with Sanskrit commentary of Ramachandra Budhendra published by Nirnayasagar Press (1925).

  

श्रीः

सुभाषितत्रिशती

मङ्गलश्लोकाः

Benedictory verses

दिक्कालाद्यनवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्तये ।

स्वानुभूत्येकमानाय नमः शान्ताय तेजसे ॥ नी-० ॥

अन्वयः: दिक्-काल-आदि-अनवच्छिन्न-अनन्त-चित्-मात्र-मूर्तये स्व-अनुभूति-एक-मानाय शान्ताय तेजसे नमः ।

Salutation to the beatific Energy whose limitless form of knowledge is uninterrupted along time, directions etc. and whose proof is only through self-perception.

शम्भुस्वयम्भुहरयो हरिणेक्षणानाम्

येनाक्रियन्त सततं गृहकुम्भदासाः ।

वाचामगोचरचरित्रविचित्रिताय

तस्मै नमो भगवते मकरध्वजाय ॥ शृ-१ ॥

अन्वयः: येन शम्भु-स्वयम्भु-हरयः हरिण-ईक्षणानां गृह-कुम्भ-दासाः सततम् अक्रियन्त, तस्मै वाचाम् अगोचर-चरित्र-विचित्रिताय भगवते मकरध्वजाय  नमः ।

Salutation to the  revered God of love, Manmatha, whose flag carries the picture of a fish, whose colourful life is beyond words and who has made Siva, Brahma and Vishnu carriers of household pitchers of doe-eyed ladies. [ Doe-eyed ladies refer to the wives of Siva, Brahma and Vishnu, namely Parvati, Saraswati and Lakshmi.]

चूडोत्तंसितचन्द्रचारुकलिकाचञ्चच्छिखाभास्वरो

लीलादग्धविलोलकामशलभः श्रेयोदशाग्रे स्फुरन् ।

अन्तःस्फूर्जदपारमोहतिमिरप्राग्भारमुच्चाटयन्

चेतःसद्मनि योगिनां विजयते ज्ञानप्रदीपो हरः ॥ वै-१ ॥

अन्वयः: चूड-उत्तंसित-चन्द्र-चारु-कलिका-चञ्चत्-शिखा-भास्वरः लीला-दग्ध-विलोल-काम-शलभः ज्ञानप्रदीपः हरः योगिनां चेतः-सद्मनि श्रेयः-दशा-अग्रे स्फुरन् अन्तः-स्फूर्जत्-अपार-मोह-तिमिर-प्राग्भारम् उच्चाटयन् विजयते ।

Shiva whose unsteady lock of hair where the bud-like moon appearing as a hair-crest is shining and who easily burnt the tremulous moth called Manmatha, flourishes in all his glory residing in the hearts of ascetics shining in the forefront during auspicious moments and vanquishing the thick darkness of boundless delusion roaring internally.  (Verbs जयतु,जयति,विजयते etc. which are often used in benedictory verses convey the sense of “flourishing in all its glory” although the literal meaning is “to be victorious”. )

अथ मूर्खपद्धतिः ( Section on the dull-headed)

बोद्धारो मत्सरग्रस्ताः प्रभवः स्मयदूषिताः ।

अबोधोपहताश्चान्ये  जीर्णमङ्गे सुभाषितम् ॥ नी-१ ॥

अ: बोद्धारः मत्सर-ग्रस्ताः, प्रभवः स्मय-दूषिताः,अन्ये अबोधोपहताः च, सुभाषितम् अङ्गे जीर्णम् ।

Scholars suffer from jealousy; kings are corrupted by arrogance; others are afflicted with ignorance; (thus) good sayings decay in their own body (without expression).

स्त्रीप्रशंसा (In praise of women)

स्मितेन भावेन च लज्जया भिया

पराङ्मुखैरर्धकटाक्षवीक्षणैः ।

वचोभिरीर्ष्याकलहेन लीलया

समस्तभावैः खलु बन्धनं स्त्रियः ॥ शृ-२ ॥

अ: स्त्रियः स्मितेन भावेन लज्जया पराङ्मुखैः अर्ध-कटाक्ष-वीक्षणैः वचोभिः ईर्ष्या-कलहेन लीलया समस्त-भावैः च बन्धनम् ।

With their smile, temperament, shyness, partial glances while turning away their faces, words, quarrels out of jealousy, playfulness and with all their moods women are a fetter (to men).

अथ तृष्णादूषणम् ( Censuring desire)

भ्रान्तं देशमनेकदुर्गविषमं प्राप्तं न किञ्चित्फलं

त्यक्त्वा जातिकुलाभिमानमुचितं सेवा कृता निष्फला ।

भुक्तं मानविवर्जितं परगृहेष्वाशङ्कया काकवत्

तृष्णे जृम्भसि पापकर्मपिशुने नाद्यापि संतुष्यसि ॥ वै-२ ॥

अ: अनेक-दुर्ग-विषमं देशं भ्रान्तम् ,फलं न किञ्चित् (अपि) प्राप्तम्; उचितं जाति-कुल-अभिमानं त्यक्त्वा कॄता सेवा निष्फला; पर-गृहेषु आशङ्कया काकवत् मान-विवर्जितं भुक्तम्; पाप-कर्म-पिशुने तृष्णे! जृम्भसि, अद्य अपि न सन्तुष्यसि ।

O Greed manifesting wretched actions !  many places dangerous and difficult to access were traversed fruitlessly; sacrificing the self respect proper for the community and family, fruitless service was rendered; Without self-respect (food) was eaten with apprehension in others’ houses like a crow; you are still growing and do not feel satisfied. 
- - - - 

Setubandham-84

सेतुबन्धम्-८४

सङ्ख‍उलधवलकमले फुडमरग‍अहरिअवत्तभङ्गणिहाए ।

विद्दुममिलिअकिसलए उह‍अतडाबद्धसंकमम्मि णलवहे ॥ ८-९९ ॥

संचर‍इ वाणरबलं णिम‍इ विसट्टन्तमहिहरो सेउवहो ।

ओआहिअपा‍आलं सव्वत्थामगरुअं धरेइ समुद्दो ॥ ८-१०० ॥

 [ शङ्खकुलधवलकमले स्फुटमरकतहरितपत्त्रभङ्गनिघाते ।

  विद्रुममिलितकिसलये उभयतटाबद्धसंक्रमे नलपथे ॥

 सञ्चरति वानरबलं नमति विशीर्यमाणमहीधरः सेतुपथः ।

  अवगाहितपातालं सर्वस्थामगुरुकं धारयति समुद्रः ॥]

On the bridge joining the two shores lotuses look white due to proximity of conch shells; clear emeralds have struck green leaves; sprouts of trees are mixed with corals;

on such a bridge moves the army of monkeys.  At places on the bridge the mountains are giving way. The ocean bears the bridge which extends deep into the netherworld with a tremendous force.

संचालेइ णिअम्बं धारेइ उअरि तरङ्गकरपब्भारम् ।

सम्भम्मि वणगओ विअ आबद्धो सेतुसंकमम्मि समुद्दो ॥ ८-१०१ ॥

[ संचालयति नितम्बं धारयत्युपरि तरङ्गकरप्राग्भारम् ।

  स्तम्भे वनगज इवाबद्धः सेतुसंक्रमे समुद्रः ॥]

In the manner a wild elephant held on to a pole holds the pole at the top and shakes the bottom of the pole, the ocean subdued by the bridge holds on to the bridge at the top with its trunk like waves and shakes the bottom of the bridge.

उत्तिण्णा अ पवङ्गा सेलभरुव्वहणजणिअसेअतुसारा ।

धा‍उम‍इले कर‍अले पासट्टिअमहिहरोज्झरेसु धुवन्ता ॥ ८-१०२ ॥

[ उत्तीर्णाश्च प्लवङ्गाः शैलभरोद्वहनजनितस्वेदतुषाराः ।

  धातुमलिनानि करतलानि पार्श्वस्थितमहीधरझरेषु धावयन्तः ॥]

Having crossed the ocean, monkeys  who are cold with sweat produced as a result of carrying mountains wash their hands which have been soiled by mountain-ores, in the streams of nearby mountains.

पत्ता अ दहमुहाणिअणन्दणवणपा‍अवोइअवणुद्देसम् ।

अलभरणिसण्णजलहरभरमोडिअवणल‍अं सुवेलुच्छङ्गम् ॥ ८-१०३ ॥

[ प्राप्ताश्च दशमुखानीतनन्दनवनपादपोचितवनोद्देशम् ।

  जलभरनिषण्णजलधरभरमोटितवनलतं सुवेलोत्सङ्गम् ॥]

Monkeys reached the slopes of Suvela which was a fit place for planting of trees of Nandana garden brought by Ravana and where creepers were sagging due to weight of the water-laden clouds which had parked there.

सोऊण समुत्तिण्णं उअहिमविद्दविअविक्कमं क‍इसेण्णम् ।

जाओ रक्खसलोओ रक्खसणाहस्स पेलवाणत्तिअरो ॥ ८-१०४ ॥

[ श्रुत्वा समुत्तीर्णमुदधिमविद्रावितविक्रमं कपिसैन्यम् ।

  जातो राक्षसलोको राक्षसनाथस्य पेलवाज्ञप्तिकरः ॥]

People of Lanka were ready to carry out the unsteady orders of Ravana after having heard that monkeys had crossed the ocean without any hindrance.

जाव अ महोअहिअडे आवासग्गहणवावडम् क‍इसेण्णम् ।

ताव क‍अन्तेण कओ रावणसीसम्मि वामहत्थप्फंसो ॥ ८-१०५ ॥

[ यावच्च महोदधितटे आवासग्रहणव्यापृतं कपिसैन्यम् ।

  तावत्कृतान्तेन कृतो रावणशीर्षे वामहस्तस्पर्शः ]

As soon as the army of monkeys spread itself on the (Northern) shores of the ocean the God of destruction placed his left hand on the head of Ravana.

रामस्स रावणस्स अ लोआलोअन्तरालसरिसामण्णे ।

वड्डन्तणिव्व‍अन्ते पा‍आरन्तरदहा‍इअम्मि प‍आवे ॥ ८-१०६ ॥

[ रामस्य रावणस्य च लोकालोकान्तरालनिस्सामान्ये ।

  वर्धमाननिवर्तमाने प्राकारान्तरद्विधायिते प्रतापे ॥]

While the valour of Rama and RavaNa was separated by the fort of Lanka , the former shone and increased and the latter darkened and decreased in an extraordinary manner.

जा‍आ लच्छीअ समं सोहा महिअस्स सामरस्स पसण्णा ।

तिअसजणिआणुराए उत्तिण्णम्मि म‍अलच्छणम्मि व रामे ॥ ८-१०७ ॥

[ जाता लक्ष्म्या समं शोभा मथितस्य सागरस्य प्रसन्ना ।

  त्रिदशजनितानुरागे उत्तीर्णे मृगलाञ्छ्न इव रामे ॥]

While Rama crossed the ocean, the luster of the disturbed ocean became tranquil in the manner of Lakshmi’s appearance after the rising of the moon when the ocean was churned. 

इअ सिरिपवरसेणविर‍इए कालिदासकए दहमुहवहे महाकव्वे अट्ट्ःअमो आसासओ ।

[ इति श्रीप्रवरसेनविरचिते कालिदासकृते दशमुखवधे महाकाव्येऽष्टम आश्वासकः ]

Thus ends the eighth chapter in the great epic, “Killing of the Ten-headed” composed by Pravarasena and created by Kalidasa.  

-      - - -

= 

Setubandham-83

सेतुबन्धम्-८३

हिमपडनौत्थ‍इआ‍इं घडिआ‍इं वि णलवहम्मि णज्जन्ति फुडम् ।

सिहरा‍इं सिहरिव‍इणो मल‍अस्स अ मलिअचन्दणसुअन्धा‍इं ॥ ८-९२ ॥

[हिमपतनावस्थगितानि घटितान्यपि नलपथे ज्ञायन्ते स्फुटम्  ।

 शिखराणि शिखरिपतेर्मलयस्य च मृदितचन्दनसुगन्धानि ॥]

The peaks of Himalaya and Malaya used for the bridge can be clearly made out as the former are covered with snow and the latter are fragrant due to the sandal wood trees (on them) trampled upon.

जा‍आ फुडवित्थारा गओणिअत्तन्तजलर‍अविहुव्वन्ता ।

पक्करगाहसमग्गा सेउम्मि वि सा‍अरस्य वेलामग्गा ॥ ८-९३ ॥

[ जाताः स्फुटविस्तारा गतापनिवर्तमानजलरयविधूयमानाः ।

  प्रग्राहसमग्राः सेतावपि सागरस्य वेलामार्गाः ॥]

The paths of the tides of ocean undulating due to ebb and flow of water carrying sea-lions are wide and clear on the bridge.

सेला‍इञ्छणपडिआ सलिलोल्लिअगरुअकेसरभरक्कन्ता ।

दीसन्ति दरुत्तिण्णा संकमपासल्लसंठिआ केसरिणो ॥ ८-९४ ॥

[ शैलातिक्रमपतिताः सलिलार्द्रितगुरुककेसरभराक्रान्ताः ।

  दृश्यन्ते दरोत्तीर्णाः संक्रमपार्श्वसंस्थिताः केसरिणः ॥]

Lions which have fallen off from shifted mountains and which are burdened by the wetted and hence heavy manes and which have raised themselves slightly from water can be seen to be standing on the sides of the bridge.  

पुव्वावरोअहिग‍आ दहुं पुव्वावरोअहिसमुप्पणा ।

सेउपडिसिद्धपसरा  पुणो ण पेच्छन्ति कुलहरा‍इं जलहरा ॥ ८-९५ ॥

[ पूर्वापरोदधिगता द्रष्टुं पूर्वापरोदधिसमुत्पन्नाः ।

  सेतुप्रतिषिद्धप्रसरा पुनर्न पश्यन्ति कुलगृहाणि जलचराः ॥]

Marine creatures born in Eastern and Western parts of ocean which then travel to Western and Eastern parts are unable to return to their home waters obstructed by the (sudden rise of) the bridge.

दीसन्ति धा‍उअम्बा मारुअविहुअधवलोज्झरपडद्धन्ता ।

सेउस्स तुङ्घसिहरा उह‍अतलपरिट्ठिआ ध‍अ व्व महिहरा ॥ ८-९६ ॥

[ दृश्येते धातुताम्रौ मारुतविधुतधवलनिर्झरपटार्धान्तौ ।

  सेतोस्तुङ्गशिखरावुभयतटपरिस्थितौ ध्वजाविव महीधरौ ॥]

The two mountains (Malaya and Suvela) with tall peaks at the two ends look like flags erected with their mineral ores looking red and their mountain streams looking like fluttering white cloth.

अह णिम्मिअसेउवहं सेउवहब्भहिअथलप‍इण्णमहिहरम् ।

चलिअं चलन्तराहवहिअ‍अणिहिप्पन्तरणसुहं क‍इसेणम् ॥ ८-९७ ॥  

[ अथ निर्मितसेतुपथं सेतुपथाभ्यधिकस्थलप्रकीर्णमहीधरम् ।

  चलितं चलद्राघवहृदयनिधीयमानरणसुखं कपिसैन्यम् ॥]

With the bridge having been built, the army of monkeys moved on; there were mountains scattered all over beyond the bridge; the pleasure of fighting lay hidden in the heart of Rama who also moved.

पेच्छन्ति अ वोलन्ता संकमदोहा‍इअक्खविअवित्थारम् ।

वल‍आमुहणिट्ठविएक्कपासवोच्छिण्णपाणिअं म‍अरहरम् ॥ ८-९८ ॥

[ प्रेक्षन्ते च व्यतिक्रामन्तः संक्रमद्विधायितक्षपितविस्तारम् ।

  वडवामुखनिष्ठापितैकपार्श्वव्यवच्छिन्नपानीयं मकरगृहम् ॥]

Monkeys moving on the bridge see that the ocean has dwindled in its extent because of bifurcation and water on one side is reduced due to the presence of the sub-marine fire (on that side).

- - - -